Siberische grondeekhoorn

De Siberische grondeekhoorn is een kleine grondeekhoorn die oorspronkelijk uit de Aziatische taigazone komt. Er is weinig bekend over de ecologische impact van de soort. Mogelijk kan de grondeekhoorn de inheemse rode eekhoorn en op de grond broedende vogels verdringen, maar hiervoor ontbreekt er bewijs. Wel is bekend dat de Siberische grondeekhoorn een mogelijk reservoir voor de ziekte van Lyme vormt.

Hoe herken ik een Siberische grondeekhoorn?

De Siberische grondeekhoorn is een kleine eekhoornsoort met een bruingrijze, oker- of zandkleurige vacht. Over de rug lopen vijf zwartbruine lengtestrepen. De middelste streep loopt van het achterhoofd tot het begin van de staart, de buitenste twee lopen vanaf de schouderbladen en de laatste twee lopen vanaf de nek. Op de buik is de vacht witgrijs van kleur, met een geleidelijke overgang naar de bruingrijze, oker- of zandkleurige rug. De staart is lang, pluimig en heeft een grijsachtige kleur met drie zwartbruine lengtestrepen. Aan de korte voorpoten zitten elk vier tenen en de sterke achterpoten hebben elk vijf tenen, allen met scherpe nagels. Verder heeft de soort een kleine, roze neus en korte, donkere snorharen. De ogen zitten aan de zijkant van de kop en zijn donker van kleur. De oren steken duidelijk zichtbaar boven de vacht uit. Ten slotte hebben Siberische grondeekhoorns grote wangzakken. Er zijn geen duidelijke uiterlijke verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke dieren. Ook zijn er geen duidelijke verschillen tussen jonge dieren en volwassenen, behalve het formaat.

Een volwassen Siberische grondeekhoorn is 12 tot 17 cm lang van kop tot romp met een staart van 8 tot 11,5 cm. Het gewicht van een volwassen dier varieert tussen de 50 en 120 gram. De grondeekhoorn is hiermee een stuk kleiner dan de inheemse rode eekhoorn.

In Europa komen meer uitheemse eekhoornsoorten voor die ooit zijn ingevoerd als huisdier en later in de natuur zijn uitgezet of ontsnapt. De Amerikaanse voseekhoorn heeft zich nog niet gevestigd in Europa, maar in Nederland zijn wel enkele individuele dieren gesignaleerd. De Grijze eekhoorn heeft zich gevestigd in het Verenigd Koninkrijk en Noordwest-Italië. In Nederland zijn alleen enkele individuele dieren gesignaleerd. De Pallas eekhoorn heeft zich nog niet gevestigd in Nederland, maar recent (december 2023) is in de omgeving van Tilburg een exemplaar gesignaleerd. 

Herkomst – Waar komen Siberische grondeekhoorn vandaan?

Van oorsprong komt de Siberische grondeekhoorn voor in de Aziatische taigazone. Het natuurlijk verspreidingsgebied strekt zich uit van Noord- en Oost-Rusland tot Korea en Japan. De soort is voor het eerst geïntroduceerd in Europa in de jaren ’70 van de vorige eeuw als huisdier. Door loslating en ontsnappingen zijn dieren in de natuur terechtgekomen.

Verspreiding – Waar komen Siberische grondeekhoorn voor?

In Europa heeft de soort zich gevestigd in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk en Italië. Verder komt de soort ook voor in Europees Rusland. De Siberische grondeekhoorn kan zich vestigen in alle EU-landen. In Nederland komen twee populaties voor: een bij Tilburg en een bij Weert. Hiernaast worden er af en toe ook individuele dieren waargenomen in de natuur.

Het liefst leven Siberische grondeekhoorns in naaldbossen van den en lariks. Maar de soort kan ook voorkomen in gemengde bossen, stadsparken en andere bosachtige habitats met een dichte ondergroei van struiken en klimplanten. De Siberische grondeekhoorn leeft voornamelijk in holen in de grond, wat de bossen op de hogere zandgronden bij uitstek geschikt maakt. De soort graaft burchten tot 50 cm diep met een nestkamer, een voorraadkamer en gangen van 1 à 2 m lang. Elke burcht heeft één (maar soms ook twee) uitgangen met een doorsnede van 4 tot 6 cm. Vaak bevindt een burcht zich tussen boomwortels. Burchten van verschillende dieren liggen bij elkaar in kolonies, maar elke eekhoorn heeft wel een eigen territorium. De territoriumgrenzen worden met urine gemarkeerd.

Verspreidingskaart Siberische grondeekhoorn
Verspreidingskaart Siberische grondeekhoorn

Risico’s - Wat zijn de problemen? 

Er is weinig bekend over het effect van de Siberische grondeekhoorn op biodiversiteit. Mogelijk kan de soort de inheemse rode eekhoorn lokaal verdringen, met name in periodes van voedselschaarste en bij hoge aantallen Siberische eekhoorns. Echter, hier ontbreekt bewijs voor. In zijn natuurlijke verspreidingsgebied heeft de Siberische grondeekhoorn een sterk negatief effect op het broedsucces van de op de grond broedende bruine boszanger. Het is mogelijk dat de eekhoorn ook in Nederland een negatief effect heeft op vogels die op de grond broeden, maar ook hiervoor ontbreekt bewijs.

Als mogelijk reservoir voor de ziekte van Lyme, vormt de soort wel een groot gezondheidsrisico. De Siberische grondeekhoorn is namelijk een belangrijk reservoir voor Borrelia burgdorferi s.l., de ziekteverwekker van Lyme. Bovendien kan de soort een zeer groot aantal teken bij zich dragen die Lyme kunnen overdragen op mensen. Het advies is daarom om direct contact deze dieren te mijden evenals plaatsen waar hun uitwerpselen liggen.

Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?

De Siberische grondeekhoorn verspreidt zich niet snel. Menselijk handelen zal geen grote rol spelen bij de verdere verspreiding van de soort, tenzij dieren bewust worden uitgezet of losgelaten. Verdere verspreiding kan voorkomen worden door gerichte bestrijdingsacties, zoals het wegvangen van dieren.

Monitoring is belangrijk om de vinger aan de pols te houden. Waarnemingen kunnen worden doorgegeven via het Meldpunt exotische eekhoorn van de Zoogdiervereniging en/of via waarnemingen.nl.

Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?

Er zijn grofweg twee opties bij de beheersing en bestrijding van Siberische grondeekhoorns: afschot of vangen met vallen. Afschot kan erg effectief zijn maar is niet altijd wenselijk. Bovendien mag in stedelijk gebied niet geschoten worden. Als alternatief worden vaak vallen gebruikt met lokvoer. Gebruik bij voorkeur vallen die de eekhoorns levend vangen. Eventuele bijvangst (inclusief rode eekhoorns) dient uiteraard zo snel mogelijk vrijgelaten te worden. Regelmatige controle van de vallen is van belang. Aangezien de soort een (mogelijk) reservoir van Lyme is, is het belangrijk om voorzorgsmaatregelen te nemen om besmetting te voorkomen.

Wat is diervriendelijk doden?

Om de lidstaten te ondersteunen bij die vraag, heeft de Europese Commissie een handleiding opgesteld, onder leiding van de IUCN: “Manual for the management of vertebrate invasive alien species of Union concern, incorporating animal welfare”. In dit naslagwerk zijn de internationale wetenschappelijke inzichten en adviezen van experts verwerkt. Het geeft onder meer voor 22 gewervelde dieren van de Unielijst een overzicht van:

  • Toe te passen technieken;
  • Kosteneffectiviteit van deze technieken;
  • De internationale standaarden en regelgeving;
  • Het kader ter evaluatie van de humaniteit van maatregelen.

Specifieke informatie over de Siberische grondeekhoorn vindt u op pagina 105-106 van de handleiding.

Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?

De Siberische grondeekhoorn (Tamias sibiricus) staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt, om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.

Voor dieren gelden extra regels rondom beheersing en bestrijding van de soort. Wanneer wordt overgegaan tot het doden van een dier, dan dienen stress, pijn en onnodig leed bij het dier zo veel mogelijk voorkomen te worden. Andere soorten en de natuur mogen niet verstoord of beschadigd worden tijdens de beheersing, bestrijding of het doden van invasieve, exotische diersoorten, meer informatie hierover vindt u hier.

Voor diersoorten die op de Unielijst staan, geldt dat men het dier mag houden totdat het sterft, mits aangetoond kan worden dat men het dier al had voordat de soort op de Unielijst werd geplaatst. Ook hier geldt dat de betreffende dieren niet mogen worden verhandeld, vermeerderd of verspreid worden. Meer informatie voor particulieren, handelaren, onderzoekers en dierentuinen of kinderboerderijen vindt u op de website van de RVO.

Waar vind ik meer informatie?

Leadfoto: Shutterstock

Gepubliceerd 15 november 2023